ΓΡΑΦΕΙ ΧΑΡΙΣ ΒΩΒΟΥ
Συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με την υποχρέωσή μας, να τηρούμε τις υποδείξεις της αστυνομίας, για να επιτύχουμε μια ομαλή συνύπαρξη μέσα στην κοινωνία. Ποια είναι όμως τα όρια της αστυνομικής εξουσίας, και μέχρι που περιορίζεται η ελευθερία μας; Σύμφωνα με την παρούσα δημοσιογραφική έρευνα, το 80% των καταγγελιών κατά λειτουργών της Αστυνομίας το 2017 έγιναν από Ελληνοκύπριους, την ίδια χρονιά στη Λεμεσό καταγράφηκαν οι περισσότερες καταγγελίες (55) σε σχέση με τις υπόλοιπες Επαρχίες της Κύπρου, ενώ το 2017 ο αριθμός των παραπόνων από πολίτες μειώθηκε κατά 7,5% και 4,5%, σε σύγκριση με το 2015 και 2016, αντίστοιχα.
Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τη νομοθεσία, για να κατανοήσουμε πώς ορισμένα γεγονότα μας επηρεάζουν στην καθημερινότητά μας. Να ενημερωθούμε για τα δικαιώματά μας, αλλά και τις υποχρεώσεις μας. Γιατί, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, η γνώση είναι δύναμη! Παρακάτω λοιπόν, θα εξηγήσουμε το νόμο περί των δικαιωμάτων υπόπτων προσώπων, προσώπων που συλλαμβάνονται και προσώπων που τελούν υπό κράτηση.
Η δημοσιογραφική έρευνα επιτεύχθηκε μέσα από την ανάλυση του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ιστοσελίδα CYLAW, αναφορικά με τον συγκεκριμένο νόμο, την ανάλυση του Κώδικα Αστυνομικής Δεοντολογίας από την ιστοσελίδα της Αστυνομίας Κύπρου, τις ετήσιες εκθέσεις από την ιστοσελίδα της Ανεξάρτητης Αρχής Διερεύνησης Ισχυρισμών και Παραπόνων κατά της Αστυνομίας και τη νομική συνεργασία του δικηγόρου Γιάννη Πολυχρόνη, με ειδίκευση στο ποινικό δίκαιο και την προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πότε και γιατί θεσπίστηκε;
Ο νόμος αυτός θεσπίστηκε το 2005, για να μπορεί η Αστυνομία να ασκεί τις εξουσίες της, σε όλο τον εδαφικό χώρο της Δημοκρατίας. Για τη διατήρηση του νόμου και της τάξης. Τη διαφύλαξη της ειρήνης. Την πρόληψη και εξιχνίαση του εγκλήματος. Τη σύλληψη και δίωξη των παρανομούντων. Επίσης για να έχουν οι ύποπτοι, οι συλληφθέντες και οι κρατούμενοι, δικαιώματα, κατά την άσκηση της αστυνομικής εξουσίας.
Ποια είναι τα όρια της αστυνομικής εξουσίας;
Κατά τη διαδικασία του αστυνομικού ελέγχου πρέπει να υπάρχει ευγένεια και σεβασμός. Η βία είναι η έσχατη λύση. Σύμφωνα με το άρθρο έξι του νόμου περί Αστυνομίας του 2004, για την εκτέλεση των καθηκόντων τους, τα μέλη της Αστυνομίας δικαιούνται να μεταφέρουν όπλα. Ο Γενικός Εισαγγελέας μπορεί να ζητήσει από την Αστυνομία, τη διερεύνηση οποιουδήποτε εγκλήματος. Για να μπορέσει να αποφασίσει με βάση τα στοιχεία της αστυνομικής έρευνας, κατά πόσον δικαιολογείται η ποινική δίωξη, οποιουδήποτε προσώπου. Η Αστυνομία περισυλλέγει με έρευνες και ανακρίσεις, όλα τα σχετικά στοιχεία και τα θέτει ενώπιον του. Για να αποφασίσει, για την προσαγωγή της υπόθεσης ενώπιον του Δικαστηρίου. Και γενικά για την ακολουθητέα νομική διαδικασία. Σύμφωνα με τον κώδικα αστυνομικής δεοντολογίας, οι αστυνομικοί οφείλουν να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων. Η αστυνομική δράση πρέπει να είναι δίκαιη, αξιοπρεπής, αμερόληπτη, χωρίς διακρίσεις και βία.
Από πού πηγάζουν οι αστυνομικές εξουσίες;
Οι αστυνομικές εξουσίες πηγάζουν από την υποχρέωση του αστυνομικού, να υπακούσει στις διαταγές που του αναθέτουν οι ανώτεροί του, βάσει οποιουδήποτε νόμου. Σύμφωνα με το άρθρο εικοσιτέσσερα του περί αστυνομίας νόμου, κάθε μέλος της Αστυνομίας ασκεί τέτοιες εξουσίες και εκτελεί τέτοια καθήκοντα που του ανατίθενται ή επιβάλλονται, βάσει οποιουδήποτε νόμου. Υπακούει σε όλες τις νόμιμες διαταγές, τις οποίες είναι δυνατόν από καιρό σε καιρό να λαμβάνει από τους ανωτέρους του. Είναι καθήκον κάθε αστυνομικού, να εκτελεί όλα τα εντάλματα που νόμιμα εκδίδονται σε αυτόν, από οποιαδήποτε αρμόδια αρχή. Να συλλέγει και να μεταδίδει πληροφορίες που επηρεάζουν τη δημόσια γαλήνη και την ασφάλεια της Κυπριακής Δημοκρατίας. Να εμποδίζει τη διάπραξη αδικημάτων. Να ανακαλύπτει και να προσάγει παραβάτες ενώπιον της δικαιοσύνης. Να συλλαμβάνει όλα τα πρόσωπα τα οποία είναι νόμιμα εξουσιοδοτημένος να συλλαμβάνει, όταν υπάρχει ικανοποιητικός λόγος. Κάθε αστυνομικός θεωρείται ότι βρίσκεται σε καθήκον πάντοτε. Και μπορεί ανά πάσα στιγμή, να κληθεί σε καθήκον, σε οποιοδήποτε μέρος της Δημοκρατίας.
Πότε ένας αστυνομικός δικαιούται να προβεί σε έρευνα πολίτη;
Ο αστυνομικός μπορεί να ερευνά οποιονδήποτε έχει εύλογη υποψία, ότι εμπλέκεται στη διάπραξη οποιουδήποτε αδικήματος, κατά παράβαση οποιουδήποτε νόμου. Όταν είναι αναγκαίο να ερευνηθεί γυναίκα, η έρευνα διεξάγεται από γυναίκα.
Πότε δικαιούται να με συλλάβει χωρίς ένταλμα;
Σύμφωνα με το άρθρο έντεκα του Συντάγματος, σύλληψη χωρίς ένταλμα γίνεται μόνο στις περιπτώσεις αυτόφωρου αδικήματος. Δηλαδή, όταν ο δράστης συλλαμβάνεται κατά τη διάπραξη του εγκλήματος. Όταν ο πολίτης δεν υπακούει και δεν συνεργάζεται στις υποδείξεις του αστυνομικού, τότε μπορεί να συλληφθεί χωρίς ένταλμα, για αυτόφωρο αδίκημα. Άλλες περιπτώσεις αυτόφωρου αδικήματος, είναι όταν ένα πρόσωπο αντιστέκεται ή παρακούει οποιαδήποτε νόμιμη διαταγή. Όταν παραλείπει να παρουσιάσει άδεια που ζητείται, ή να συμμορφωθεί προς λογικό σήμα αστυνομικού, που τον καλεί να σταματήσει οποιοδήποτε μεταφορικό μέσο. Ή όταν παρεμποδίζει έναν αστυνομικό, κατά την εκτέλεση του καθήκοντός του.
Πότε γίνεται σύλληψη με ένταλμα;
Η στέρηση της ελευθερίας του ατόμου από την Αστυνομία, μπορεί να γίνεται όταν εκδοθεί διαταγή δικαστηρίου, σύμφωνα με τα άρθρα έντεκα και δεκαπέντε του Συντάγματος. Όταν πρέπει να γίνει σύλληψη με ένταλμα, οφείλει να είναι σύμφωνη προς το νόμο και αναγκαία προς το συμφέρον της ασφάλειας της Δημοκρατίας. Της δημόσιας υγείας. Της προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών. Προς το συμφέρον της διαφάνειας. Ή για σκοπούς λήψης μέτρων εναντίον της διαφθοράς, στη δημόσια ζωή.
Πότε υποχρεούμαι να μεταβώ στο τμήμα, εάν με καλέσουν;
Υποχρεούμαι να μεταβώ στο τμήμα όταν έχει εκδοθεί ένταλμα σύλληψης. Ή όταν με καλέσει η Αστυνομία, με έγγραφη ειδοποίηση. Όποιος συλλαμβάνεται, είτε με ένταλμα είτε χωρίς ένταλμα, πρέπει να μεταφέρεται με ανάλογη συνοδεία σε αστυνομικό σταθμό. Χωρίς καθυστέρηση να πληροφορείται σε κατανοητή γλώσσα, για τους λόγους της σύλληψής του. Καθώς και της αξιόποινης πράξης την οποία κατηγορείται ότι διέπραξε.
Έχω δικαίωμα να αρνηθώ σε αστυνομικό έλεγχο;
Δεν έχω δικαίωμα να αρνηθώ σε αστυνομικό έλεγχο, εάν υφίσταται εύλογη υπόνοια εναντίων μου. Πρέπει φυσικά πρώτα, να ρωτήσω ευγενικά, τον λόγο, και τα στοιχεία του αστυνομικού. Σύμφωνα με το άρθρο εικοσιοκτώ του περί Αστυνομίας νόμου, οποιοδήποτε μέλος της Αστυνομίας μπορεί να ανακόπτει, να κατακρατά και να ερευνά οποιοδήποτε πρόσωπο, για το οποίο έχει εύλογη υποψία ότι ενέχεται στη διάπραξη οποιουδήποτε αδικήματος, κατά παράβαση οποιουδήποτε νόμου.
Έχω δικαίωμα να αρνηθώ σε αστυνομικό έλεγχο στο σπίτι μου;
Σύμφωνα με το άρθρο δεκαέξι του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, η κατοικία κάθε ανθρώπου είναι απαραβίαστη. Η είσοδος σε οποιαδήποτε κατοικία ή η έρευνα εντός αυτής, δεν επιτρέπεται. Παρά μόνο κατόπιν δικαστικού εντάλματος, αιτιολογημένου. Ή με τη ρητή συναίνεση του ενοίκου. Ή για σκοπό διάσωσης θυμάτων βίας.
Τι δικαιώματα έχουμε ως πολίτες;
Σύμφωνα με το άρθρο ένα του Κώδικα Αστυνομικής Δεοντολογίας, υπάρχει ένα θεσμικό πλαίσιο αρχών και κανόνων, που προάγει τον αμοιβαίο σεβασμό και την εμπιστοσύνη, μεταξύ Αστυνομικών και πολιτών. Ο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα, στον σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής. Διατηρώ το δικαίωμα να ζητήσω τα στοιχεία του αστυνομικού που μου κάνει έλεγχο, είτε είναι ένστολος, είτε όχι. Η χρήση αστυνομικής βίας δικαιολογείται, όταν δεν είναι μεγαλύτερη από την αναγκαία για τη σύλληψη του υπαίτιου.
Γιατί η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου.
Σχετικό γράφημα με βάση την παραπάνω έρευνα:
Πηγή γραφημάτων: Στατιστικά στοιχεία από την Ανεξάρτητη Αρχή Διερεύνησης Ισχυρισμών και Παραπόνων κατά της Αστυνομίας